|
5 Aanleg van de Haven en het ontstaan van de stad
(midden-einde 13e eeuw)
|
Omstreeks het midden van de 13e eeuw nam de invloed van
de Hollandse graaf in de omgeving van Gouda toe. Vanwege de
strategische ligging van Gouda in het grensgebied tussen Utrecht en
Holland was Sophie, de dochter van de Goudse heer Dirk van der Goude,
een gewilde bruid voor de bondgenoten van de Hollandse graaf, Floris de
Vijfde.
Door te trouwen met Sophie kreeg de belangrijkste metgezel van Floris,
ridder Jan van Renesse, de zeggenschap over de heerlijkheid Gouda. In
deze tijd, de tweede helft van de 13e eeuw komt Gouda ook als stad tot
bloei, met name door de aanleg van de Haven.
Dat werd gehonoreerd met het verlenen van stadsrechten in 1272.
|
|
6 De wording van Gouda in 200 jaar
Na de ontginningen ten oosten en ten
westen van Gouda bleef het
stroomgebied van de monding van de Gouwe nog braak liggen. Kades werden
opgeworpen om die ontginningen te beschermen tegen overstromingen. In
dit open gebied werd de Motte tussen 1100 en 1150 aangelegd.
De kades herkennen we nu in de Tiendeweg, de Hoge Gouwe, de Groeneweg
en de Keizerstraat. Mogelijk is er nog een kade aangelegd tussen
Kuiperstraat en Walestraat vóór de komst van de Haven rond 1250. Vanaf
dat moment kwam de bedijking op 'zeenivo' langs de Oost- en Westhaven
en werd Gouda een echte damstad.
In de eeuw daarna van 1250 tot 1350 is de stad met het grachtenstelsel
uitgegroeid tot het definitieve beeld van de binnenstad met de huidige
singels. De Motte raakte in onbruik en de hof werd verplaatst naar de
Spieringstraat, die toen Hofstraat heette.
In 1304 verliest Gouda haar status als heerlijkheid en wordt de hof
opgeheven. Weer een halve eeuw later wordt er een nieuw kasteel op een
andere locatie gebouwd in opdracht van de landsheer. Was de oude plek
het samenstromen van de twee Gouwestromen, nu is het bij de monding van
de Haven in de Hollandsche IJssel. |
|
7 De knik in de Haven.
|
De Gouwe, zoals die oorspronkelijk langs de
Spieringstraat liep, zal weinig geschikt zijn geweest voor de
scheepvaart. Er werd een plan ontworpen om een nieuwe haven 'in den
droge' aan te leggen. We zien dat de oorspronkelijk rechte lijn van de
haven ombuigt bij de Voorhofstede en gedeeltelijk samenvalt met de
ringgracht.
De toegangsweg naar de Motte liep waarschijnlijk vanaf de dam
over de Gouwe en via de Dubbele Buurt. Deze route zou afgesneden worden
als de haven rechtdoor getrokken was. Een oude toegangsweg wordt niet
snel opgegeven, waarschijnlijk stonden er al panden bij de kruising met
de Gouwe.
Dit buurtje, dat nog lang de naam 'Voorhofstede' droeg, werd in het
uitgevoerde plan geïntegreerd. Dat kan dan tevens de verklaring zijn
waarom de ligging van de Donkere Sluis bij de achtergevels de indruk
wekt van een verbouwing en niet van een geplande situatie.
Na aanleg van de Haven werd de Gouwe vanaf de oude dam teruggebracht
tot een stadsgracht en moest de loop door uitbreidingen van de Janskerk
twee maal worden verlegd. Zo ontstond het huidige grachtje 'Achter de
Kerk'
. |
|
8 Huizen aan de Haven
Archeologisch 'bewijs' voor de datering van de aanleg van de Haven is
te vinden onder de huizen aan de Oost- en Westhaven.
De oudste vondsten in de verschillende kelders langs de Haven dateren
(tot nu toe) uit de 13e eeuw.
Tussen de vondsten uit de opgraving Westhaven 65 bevond zich onder
ander een elftal 'sintels' uit de 13e en 14e eeuw, ijzeren plaatjes die
gebruikt werden om het mos vast te houden, waarmee de naden van schepen
werden gebreeuwd. |
|
9 Het schuren van de grachten
Na de aanleg van de Havensluis in
1615 werden de grachten van Gouda bij
hoog water schoongespoeld met water uit de IJssel, het zogenaamde
'schuren' van de grachten.
Aan het einde van de achttiende eeuw werd de Donkere Sluis
ingrijpend gewijzigd en voorzien van kruisende deuren. Met deze
constructie kon de sluis nog beter worden benut voor dit opvallende
Goudse waterverversingsysteem. Kruisende deuren zijn een Nederlandse
vinding uit circa 1600, waarvan er een handvol is gebouwd.
De Donkere Sluis is de enig overgebleven sluis met dit sluisdeurtype,
maar is desondanks nog steeds geen rijksmonument.
|
|
|
|
