Gouda in de Romeinse tijd

Enkele Romeinse vondsten langs de Gouderaksedijk te Gouda

Marcel van Dasselaar

In de periode augustus tot oktober 2004 is langs de Gouderaksedijk in Gouda een nieuwe riolering aangelegd. In opdracht van de gemeente Gouda heeft ArcheoMedia delen van het riooltrace opgegraven en is een ander deel van de werkzaamheden archeologisch begeleid. Deze interessante delen van het trace waren voorafgaand aan de werkzaamheden geselecteerd door middel van een bureauonderzoek en booronderzoek. Het bureauonderzoek had al duidelijk gemaakt dat er een hoge kans bestond op archeologische sporen en vondsten, hetgeen werd bevestigd door het booronderzoek. Op een flink aantal plaatsen werden aanwijzingen gevonden voor archeologische resten uit verschillende perioden. Over de middeleeuwse vondsten en vondsten die verband houden met de latere bewoning langs de dijk wellicht later meer in deze nieuwsbrief. Dit artikeltje gaat over de vondst van een aantal Romeinse scherven, de eerste die in Gouda in Romeinse context zijn aangetroffen.

Locatie van de Romeinse vondsten

In totaal zijn in het riooltrace 16 werkputten archeologisch onderzocht. De belangrijkste Romeinse vondsten zijn gedaan in werkput 5, in een deel van de rioolsleuf vrijwel recht tegenover de Goudse binnenstad (grote ster). Ook in werkput 2 werden enkele Romeinse scherven gevonden, echter deze zaten in een laag waarin ook middeleeuwse vondsten werden gevonden (kleine sterretje). Werkput 5 betreft een deel van de rioolsleuf van slechts 5 bij 1 meter die archeologisch werd opgegraven. Daar op deze plek tijdens het booronderzoek op een niveau van 1 m 40 onder het maaiveld een houtskoolhoudende laag was vastgesteld, werd besloten op deze plek dieper te graven dan strikt noodzakelijk was voor de aanleg van de riolering. Gegraven is tot in de natuurlijke veenlaag, waarbij dus eigenlijk zeer toevallig de Romeinse vondsten tevoorschijn kwamen. Belangrijk is dat er niet alleen aardewerk is aangetroffen, dat bijvoorbeeld door de rivier van elders zou kunnen zijn aangevoerd. In de top van het veenpakket werden ook twee liggende fragmenten hout aangetroffen, met direct daarnaast een verticaal ingeslagen paaltje. Dit wijst er op dat hier daadwerkelijk sprake is geweest van Romeinse activiteit op deze plek. Het paaltje is gedateerd door een 14C-datering. Het heeft een datering van 1930 +/- 20 jaar BP, dat is circa 250 na Chr. Ook in het noordprofiel was naast het liggende hout een paaltje ingeslagen. Beide paaltjes zijn gedetermineerd als elzenhout.

Het liggende hout in werkput 5 en de vier scherven

Tussen de liggende houtfragmenten werden enkele aardewerkscherven aangetroffen. Deze scherven worden in de Romeinse tijd gedateerd, maar zijn niet zo kenmerkend dat er een nadere datering aan te geven is. Twee scherven zijn van een fijn baksel en twee van een grof baksel. Beide lichtgekleurde scherven zijn afkomstig uit het Duitse Rijnland, het rood gekleurde exemplaar wellicht ook. Met name van een van de scherven, met een grofgemagerd baksel en een zwarte geblakerde versiering bestond twijfel over de typologie. De scherf (links op de foto) heeft een gedraaide versiering, is echter gedetemineerd als 'Belgische waar'. Opvallend is dat het allemaal importaardewerk betreft. In werkput 2 werd ook een fragment inheems Romeins Romeins aardewerk aangetroffen.

Ten opzichte van de belangrijkste Romeinse structuur, de Limes aan de Oude Rijn, bevindt Gouda zich circa 20 kilometer zuidelijker, in een veengebied waarvan wordt aangenomen dat het nauwelijks bewoond werd. Zo heeft Ruurd Kok pas een overzicht gemaakt van de Romeinse vondsten in de omgeving van Gouda waaruit blijkt dat, hoewel er losse vondsten in de omgeving zijn gedaan, tot nu toe weinig echte Romeinse vindplaatsen bekend zijn.(1)Toch blijken er nu langs de IJssel Romeinen rondgelopen te hebben.

Holland in de Romeinse tijd (naar Colenbrander 2005)

De Hollandsche IJssel is omstreeks het einde van de Romeinse tijd ontstaan, vermoedelijk door een doorbraak van de oevers van de voormalige Rijntak 'de Linschoten' bij Montfoort, waarna het water van de Rijn een weg zocht naar de Maasmonding. Dit deel van de IJssel, tussen Montfoort en Oudewater, is gedateerd door fysisch-geografisch onderzoek. De datering van de Hollandsche IJssel is hier 1805± 50 jaar BP, dit is 238 na Chr. Van de benedenloop van de IJssel is geen exacte datering bekend, maar vermoedelijk was een deel van de benedenloop al eerder actief, als afwaterings-riviertje van het Hollands-Utrechtse veengebied. Het enige fysieke bewijs dat in de Romeinse tijd gebruik werd gemaakt van het veengebied langs de benedenloop van de IJssel, werd gevonden in Capelle aan den IJssel. Hier werd in 1999 een dam met resten van drie duikers en bijbehorende palenschermen uit de Romeinse tijd opgegraven.(2) De dam, gedateerd in de 2e of 3e eeuw na Chr., is gelegd op de plaats waar een veenriviertje in de Hollandsche IJssel uitkwam. Ook eerder zijn in Capelle al Romeinse duikers aangetroffen, zodat geconcludeerd mag worden dat de Romeinen daar een actief ´watermanagement´ voerden. Zou dat in Gouda ook het geval zijn geweest? Het Romeinse houtwerk en de aardewerkfragmenten in werkput 5, zijn aangetroffen op de rand van de kleiafzetting van een veenriviertje, daar waar het in de Hollandsche IJssel uitmondt. De vondsten in werkput 5 liggen in de top van het veenpakket, dat in de Romeinse tijd oorspronkelijk het maaiveld vormde. In ieder geval lijkt er een relatie te zijn tussen de Romeinse vondsten en sporen en de aanwezigheid van de kleirug, die is gevormd door het veenriviertje. Uit de profielen en de boringen van het voorgaand onderzoek blijkt dat de oorspronkelijke geul van het riviertje zicht precies ten oosten van werkput 5 bevindt. De exacte plek waar het riviertje in de IJssel uitmondde zal ter plekke van Gouderaksedijk 73 hebben gelegen.

Er is te weinig informatie bekend geworden om een uitspraak te doen op de vraag wat exact de activiteiten waren die in de Romeinse tijd ´aan de overkant van de IJssel´ hebben plaatsgevonden. Sporen van bewoning zijn niet met zekerheid aangetoond. Meest voor de hand liggend is een overeenkomst met de vindplaats Middelwatering-west in Capelle aan den IJssel. Daar werd een dam met duikers gevonden, op een plek waar een veenriviertje uitmondt in de Hollandsche IJssel. Vanaf het moment van het ontstaan van de Hollandsche IJssel in de 2e of 3e eeuw na Chr. was er voor de Romeinen een vermoedelijk bevaarbare route tussen het Utrechtse gebied en de Maasmonding. Het lijkt er op dat ze die door middel van de aanleg van dammen, zoals bij Capelle aan den IJssel, enigszins onder controle hebben gehouden. Bij ons in Gouda is er in ieder geval een keer een Romein uit de boot gestapt om een paaltje de grond in te slaan en wat scherven achter te laten.

(1)Kok in Tidinge

(2)Jacobs, 2001