logo

ARCHEOLOGISCHE VERENIGING GOLDA

tegel


de vereniging
werkgroepen
projecten
publicaties
exposities

de geschiedenis van Gouda

interessante links

Vragen of opmerkingen?

archgolda@hetnet.nl







Graven bij Goedewaagen

Bas Konijnendijk

In november 2007 beginnen grondwerkzaamheden ten behoeve van een nieuw kantoorpand van Bunnik Logistics bv.
De lokatie van deze werkzaamheden bevindt zich op het terrein van de Goedewaagenfabriek, die daar heeft gestaan van 1909 tot 1978. Op de plaats waar de funderingen van de nieuwbouw worden gelegd stonden de turfschuren. Tijdens de graafwerkzaamheden zijn geen restanten gevonden van de bebouwing die daar heeft gestaan. Wel bleek er sprake van meerdere lagen gestort productiemateriaal. Dit materiaal bestond uit plateel, tegels en pijpen en toont ons een grote diversiteit aan vormen. De ouderdom van het materiaal lijkt te liggen tussen 1910 en 1940. Het is goed mogelijk dat er nog jonger materiaal is aangetroffen, maar dat moeten we nog onderzoeken. Hieronder volgt een globale beschrijving van het gevonden materiaal.
Om dit te vereenvoudigen is een onderverdeling gemaakt in materiaalgroepen, namelijk:


1. Aardewerk en plateel
2. Kleipijpen
3. Gietpijpen
4. Productiehulpmiddelen (turf, klei, gietmallen, proenen, etcetera)

Aardewerk en plateel

Het gebruiksaardewerk en plateel dat door Goedewaagen is vervaardigd, is wel aanwezig, maar niet in opvallende hoeveelheden. Het ligt voor de hand om aan te nemen dat dit afval voornamelijk elders is gestort. De scherven die wel gevonden zijn tonen weinig samenhang qua productiegroep of periode: het is van alles wat. Ook de verhouding biscuit plateel of beschilderd plateel is gelijk. Sommige fragmenten zijn voorzien van het merk BWB (een merk van Goedewaagen), andere van de volledige naam Goedewaagen of van Distel Goedewaagen. De Distel is een Amsterdamse plateelfabriek die rond 1925 aan Goedewaagen wordt toegevoegd.
Een uitzondering op de bovenstaande pluriformiteit is de vondst van een siertegel uit 1938. De tegel was in grote hoeveelheden aanwezig. Het onderwerp van de tegel is het veertig-jarige regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. Deze tegel wordt als 'pr-stunt' door de regering aan de schooljeugd van Amsterdam geschonken.

)tegels

Opschrift tegel: Regeerings Jubileum Koningin Wilhelmina 1898 - 1938

Kleipijpen

Goedewaagen heeft miljoenen kleipijpen geproduceerd en de afvallagen geven daar een goed beeld van.
Niet alleen vanwege de hoeveelheid misbakselmateriaal, maar ook vanwege de vormenrijkdom daarvan. In 1906 heeft Goedewaagen een fabrikantencatalogus uitgegeven die in 2000 is heruitgegeven door Don Duco. In deze catalogus komen 455 vormen voor (de modelnummering loopt zelfs door tot 808). Behalve dat het grootste gedeelte van de vormen uit deze catalogus is aangetroffen, zijn er een heleboel andere vormen gevonden die niet in de catalogus staan. Dat is op zich niet vreemd, want een hoop pijpen werden in opdracht gemaakt ter ere van een speciale gelegenheid of reclamedoeleinden. Wel beschouwd zijn er op een relatief klein oppervlak vele honderden verschillende modellen gevonden.

gezichtspijpen

Een aantal gezichtspijpen

Gietpijpen

Vanaf 1912 produceert Goedewaagen ook gietpijpen. Deze techniek van pijpen maken wordt in Nederland vanaf 1900 toegepast en houdt kortweg in dat de pijpen niet meer in een metalen vorm worden geperst, maar in een gipsen mal worden gegoten, zoals ook bij plateel gebruikelijk was. De pijp wordt na afloop geglazuurd en krijgt daardoor een glad en glanzend uiterlijk. Onder de glazuurlaag kunnen zich witte transfers (doorrokers) of gekleurde transfers bevinden, soms zijn de pijpen handbeschilderd.
Ook bij deze materiaalgroep lijkt de aangetroffen vormenrijkdom eindeloos. Daarnaast verschillen ook de Transfers (plakplaatjes) of de beschilderingen.

Productiehulpmiddelen

Niet alleen de producten zelf, maar ook de restanten van allerlei hulpmiddelen en grondstoffen geven een kijkje in de keuken van de fabriek. Helaas is lang niet altijd duidelijk waar iets voor heeft gediend. Brokken klei en turf zijn grondstoffen. Gipsen mallen, proenen en 'mannetjes' (waarop geglazuurde pijpen de oven in gingen) zijn bekende en herkenbare productiemiddelen. Een heleboel kleine objecten echter hebben zeker een functie gehad, maar welke is ons (nog) niet bekend.
Ik hoop hier meer over te weten te komen om er later nog eens uitgebreider verslag over te doen.

gietpijpen

Gipsen gietpijpmallen. Ter illustratie liggen er gietpijpen in.

productiemiddelen

Een paar uiteenlopende productiehulpmiddelen.

Literatuur:

D.H. Duco, Koninklijke Goedewaagen, Een veelzijdig ceramisch bedrijf, 1999

D.H. Duco, Firma P. Goedewaagen & Zoon, fabrikantencatalogus.. , 2000

Top