Twee kleine projecten in de binnenstad

Marcel van Dasselaar

Afgelopen maanden zijn er twee kleine projecten uitgevoerd in de Goudse binnenstad. Het betreft twee kleine bouwlocaties die al jaren onbebouwd waren en waar nu toch een bouwplan wordt uitgevoerd. Het gaat om het terreintje naast de voormalige volksgaarkeuken (Henriëtte Hoffman Stichting) in de Keizerstraat en een tuin naast de Lombardsteeg aan Achter de Vismarkt. Op allebei de locaties is de voormalige bebouwing in de jaren '70 of '80 gesloopt. Beide locaties liggen op een steenworp afstand van de Gouwe, in een gebied waar zeker vanaf de 13e of 14e eeuw al gewoond werd, dus archeologisch absoluut de moeite waard, als er tenminste bij de sloop van de huizen nog iets bewaard is gebleven.

Keizerstraat 10-12

Kort na de zomer werd in de Keizerstraat al een begin gemaakt met de nieuwbouw. De aannemer was echter begonnen met het slaan van heipalen zonder dat er archeologisch onderzoek was uitgevoerd. Hierop attent gemaakt door een buurtbewoner heeft Maarten Groenendijk contact genomen met de bouwer en bepaald dat er alsnog onderzoek diende plaats te vinden bij de rest van de werkzaamheden. Dit bestond uit het uitgraven van een groot aantal funderingssleuven tot een diepte van circa 90 cm onder het maaiveld. Deels als 'beroeps', deels als Golda-lid heb ik daar de honneurs waargenomen. Indien er intacte resten zouden worden aangetroffen, dan dienden deze gedocumenteerd te worden. Echter, reeds bij de eerste sleuf was het mis; een sterke olie-geur en zwaar verstoorde bodemopbouw leerde dat er archeologisch hier gezien weinig meer te beleven was in de bovenste meter van de bodem. Ook de rest van de sleuven leverden geen sporen op die het beschrijven waard zijn.

De enige vondst die wel erg leuk is om te laten zien, toont wel aan dat er zeker wel interessante archeologische sporen en vondsten aanwezig moeten zijn geweest. Het betreft een fraai versierde mesheft-beëindiging uit de 15 eeuw (afbeelding 1). De ene zijde toont een hart met een pijl erdoor. De pijl lijkt uit te komen in de nagel waarmee deze koperen plaat aan het ijzeren lemmet is geklonken. De andere zijde heeft als afbeelding een hert. Wellicht een 15e-eeuws woordgrapje van de messenmaker, daar in de middeleeuwen een hart vaak óók een 'hert' werd genoemd?

Het feit dat deze losse vondst uit de 15e eeuw al in de omgewoelde bovengrond is aangetroffen, doet helaas wel vermoeden dat de bodem bij de sloop van de huizen tot vrij grote diepte verstoord zal zijn.

Afbeelding 1: twee zijden van de mesheftbeëindiging (de lijnen zijn geaccidenteerd)

Achter de Vismarkt 88-90

Bij het andere project was de opdrachtgever voor de nieuwbouw wel netjes op tijd met het voorbereiden van het archeologisch onderzoek. In augustus 2008 heb ik voor hem een bureauonderzoek verricht naar de panden Achter de Vismarkt 84-90 te Gouda. Uit het historisch onderzoek bleek dat ook dit een zeer interessante locatie was. Op nummer 88 woonde in het begin van de 17e eeuw een van de oudst bekende pijpmakers van Gouda, de uit Engeland afkomstige William Barnes (wat in Nederland al snel werd verbasterd tot Willem Barentsz.). Verder bleek uit boeken van dr. Matthijs dat op deze locatie vanaf de 15e eeuw een grote variatie aan ambachtslieden en, opvallend genoeg, ook een groot aantal schippers heeft gewoond.

Nog een historische bijzonderheid is dat op de hoek van Achter de Vismarkt en de Lombardsteeg in de 15e eeuw het Lombardshuis stond. De naam lomberd of lombard is afgeleid van de Italiaanse geldwisselaars uit Lombardije, die sind de 12e eeuw een belangrijke rol speelden in het geldwezen. 'De lommerd' was in Nederland de bank van lening. Hier konden goederen in onderpand worden gegeven, die later tegen betaling van rente weer teruggekocht konden worden. Jacob Jansz. die Lombert is de naamgever van de Lombardsteeg. Opvallend is dat Jacob het huis vermoedelijk ook als onderpand in bezit heeft gekregen van Jan Goesensz. Op 14-11-1464 krijgt Jan Goesensz. 4 nobel voor het huis van Jacob Jansz., terwijl hij er zelf 2 nobel voor schuldig is Tot halverwege de 16e eeuw heet het huis nog 'het Lombartshuys' (bron: Matthijs, Achter de Vismarkt).

Reden genoeg dus om voorafgaand aan de nieuwbouw op deze locatie een archeologisch onderzoek uit te voeren. In overleg met Maarten Groenendijk is besloten om, ook deels gebaseerd op de ervaring in de Keizerstraat, eerst een beperkt aantal proefputten te graven, tot op de diepte van de voorgenomen verstoring. In dit geval worden de funderingsbalken op 1,10 m onder het huidige maaiveld gelegd, dus tot zo diep zijn nu ook de 5 werkputten van een vierkante meter aangelegd.

Helaas blijk ook deze locatie al voor het overgrote deel verstoord te zijn. Vermoedelijk is bij de sloop in de jaren '70 ook al met een graafmachine het grootste deel van de funderingen verwijderd. Slechts op één plekje kon een deel van een circa 17e-eeuws muurwerk worden waargenomen, vermoedelijk omdat de graafmachine hier niet te dicht langs de belendende bebouwing durfde te graven.

Afbeelding 2: Het minikraantje is bezig met de aanleg van werkput 2.

Het leukste resultaat van deze locatie is afkomstig uit de boringen, die onder in elke proefput werden uitgevoerd. Onder een diepte van circa 1,5 tot 2,0 m onder het maaiveld is de bodemopbouw nog wél intact bewaard gebleven. Hierdoor zijn uit de boringen wel conclusies te trekken over de natuurlijke omstandigheden ter plaatse en kunnen de boringen ons, na vergelijking met andere boringen uit de Goudse binnenstad, meer vertellen over de loop van de Gouwe en of andere veenstroompjes. Ook zijn in de boringen aardewerkfragmenten aangetroffen die vermoedelijk in de 13e of 14e eeuw te dateren zijn. Het aardewerk en de bodemopbouw dienen nog verder bestudeerd te worden om te zien of hier nog verder iets mee kan of moet gebeuren op deze locatie.