Kloosters in middeleeuws Gouda (5)

Vrouwenkloosters

Kloosters voor vrouwen waren er vanaf het eerste begin, want nadat Pachomius begin vierde eeuw in Zuid-Egypte de eerste mannenkloosters had gesticht, sloot zijn zuster Maria zich bij hen aan en stichtten zij daar het eerste vrouwenklooster. Dezelfde inspiratie vond ook de zuster van Bernard van Clairvaux, die ging mee met haar broer en werd zo begin twaalfde eeuw de stichtster van het eerste cisterciënzerinnenklooster in Frankrijk. Op de afbeelding zien we haar als St. Humbelina temidden van haar geestelijke zusters en voorgangers, zoals Hildegard van Bingen en Beatrijs van Nazareth, gegroepeerd als een stamboom. Veel van deze vrouwen waren in de middeleeuwen bekende mystici en hebben tevens bijgedragen aan de ontwikkeling van de literatuur.

Heiligen van de orde van Citaux, schilderij 180 x 127 cm., anoniem 1635, Abdij Mariënlof, Borgloon (B)

De Reformatie

Aan het kloosterleven in de Goudse binnenstad kwam een abrupt einde na 1572. Tijdens de Opstand werd het klooster als instelling verboden. De gebouwen kwamen in handen van de stedelijke overheid en werden al snel voor velerlei doeleinden benut.

Onderstaande kaart van Braun & Hogenberg uit 1585 geeft de situatie direct na de Reformatie weer. Gesloopt zijn inmiddels het Minderbroedersklooster (15) en het Regulierenklooster aan de Raam (16). Het Margarethaklooster (17) is deels afgebrand en de kapel van het Mariaklooster aan het Nonnenwater is ook verdwenen.

Kaart Braun & Hogenberg, Gouda, 1585, SAMH

Herinneringen aan een religieus verleden

Op enkele plekken in de Goudse binnenstad zijn nog elementen uit het rijke kloosterverleden bewaard gebleven. Dwars op de Groeneweg, langs de Koepoort, staat een witgepleisterd gebouw dat tegenwoordig als appartementen-complex bekend is. Oorspronkelijk was dit de kapel van het Cellebroedersklooster. Vanuit de binnentuin verraden de steunberen in de muren nog de oude functie van het gebouw. Enkele bouwdelen van de bibliotheek aan het Weeshuisplein stammen uit de tijd van het Margarethaklooster. Nog een kapel die bewaard is gebleven, is de Agnietenkapel, een herinnering aan het St. Agnesklooster. Tegenwoordig is de kapel in gebruik als receptie- en expositieruimte.

Zijgevel zuidzijde voormalige kapel Cellenbroedersklooster, 2007

Agnietenkapel 2007

Terugblik

Zo kwam een einde aan twee eeuwen kloosters binnen de stadsmuren van Gouda. Het waren op enkele uitzonderingen na initiatieven van Goudse burgers. Begonnen als lekengroeperingen in de lijn van de Moderne Devotie, groeiden ze geleidelijk naar een meer besloten kloosterstructuur en werden in de loop van de tijd strengere leefregels aangenomen. Hetzelfde gebeurde ook elders in Europa. De kloostergemeenschappen waren zowel naar binnen als naar buiten gericht. De balans verschilde per klooster. Intern werden ze bijeengehouden door het geloofsideaal en naar buiten toe hadden ze een sociale en ethische functie in de stedelijke samenleving van de late middeleeuwen.